Metinlerin Sınıflandırılması

Metin ve Edebî Metin

Dil, anlatım, biçim ve içerik yönlerinden etkileyici, iyi ve güzel nitelikleri bulunan sözlü-yazılı, sanat değeri taşıyan eserlere edebi (yazınsal) metin denir. Bu metinler, toplumca beğenilmiş ve benimsenmiştir.

Edebî Metinlerin Özellikleri:

İnsanların duygu, düşünce ve hayal dünyasını geliştirir, zenginleştirir.

İnsanlar arasında dostluğun kurulmasını sağlar. Çevremizdeki güzellikleri bize gösterir.

Kişinin hissettiği ancak tanımlayamadığı duyguları tanımlar.

Bir edebî eseri okuyan kişi psikolojik yönden rahatlar, o eserin kahramanıyla empati kurar, onunla bütünleşir.

Edebî eserler yazıldıkları çağın dil, kültür ve sanat anlayışlarını yansıtır. Örneğin; Tanzimat Edebiyatı şair ve yazarlarından Namık Kemal’in eserlerinde o devrin sanat anlayışını, aile, gelenek, görenek ve evlenme gibi konularını görebiliriz.

Edebiyat ürünleri sözlü ve yazılı olmak üzere iki türlü dile getirilmektedir.

Yazılı metinler sanat metinleri ve öğretici metinler olmak üzere işlevleri bakımından ikiye ayrılır, sanat metinleri ve öğretici metinler de kendi içinde ayrı ayrı gruplandırılır.

Sözlü Anlatım

Duygu düşünce ve hayallerin sözle dile getirilmesine sözlü anlatım denir. Sözlü anlatımda isteğin doğru, düzgün, yalın ve etkili bir biçimde söylenmesi önemlidir. Ses tonu, söyleyiş vurgu, jest ve mimikler sözün etki gücünü artırır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Çanakkale Savaşı’nda; Kurtuluş Savaşı’nda ve Cumhuriyet Devri’nde yaptığı konuşmalar sözlü anlatımın başarılı örnekleridir.

Sözlü anlatım; nutuk, konferans, panel, açıkoturum, sempozyum gibi türlere ayrılır.

Yazılı Anlatım

Duygu, düşünce ve hayallerin güzel ve etkili biçimde yazıyla dile getirilmesine de yazılı anlatım denir.

Yazılı anlatım kendi içinde türlere ayrılır. Yazılı anlatım türleri, bir yazılı anlatımın biçim ve içerik özelliklerine göre içine girdiği türlerden oluşur.

Yazılı anlatım türleri kendi içerisinde öğretici metinler ve sanatsal metinler olmak üzere ikiye ayrılır.

Sözlü ve Yazılı Anlatım Arasındaki Benzerlikler

Her iki anlatım yolu da iletişim aracı olarak dili kullanır. Gerek sözlü, gerekse yazılı anlatım duygu ve düşüncenin güzel ve etkili söylenmesine önem verir.

Sözlü ve Yazılı Anlatım Arasındaki Farklılıklar

Sözlü anlatımda sözlerin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için ses tonu, vurgu, tonlama ve söyleyiş biçimi ile jest ve mimiklere yer verilir. Yazılı anlatımda ise yazım kurallarına, noktalama işaretlerine uyulur.

Sözlü anlatımda kısa cümlelere yer verilirken yazılı anlatımda daha uzun cümleler kullanılır. Sözlü anlatımda günlük konuşma dilinin olanaklarından yararlanılır, kısa ve devrik cümlelerle sözün gücü artırılır. Sözlü anlatımda dinlenilen konunun tekrarı yoktur; yazılı anlatımda tekrar tekrar metni okuma olanağı vardır.

Öğretici Metinler:

Bilgi vermek amacıyla düzenlenen metinlerdir. Bunlarla sağlanan iletişimin amacı; bilinmeyen bir hususu açıklama, bir yer ve olay hakkında bilgi verme, bir düşünceyi, duyguyu, kanaati bildirmektir.

Sanatsal Metinler:

Sanat yapma kaygısı güdülerek yazılmış metinlerdir. Böyle metinlerde yazar veya şair sözcükleri gerçek anlamları dışında kullanarak sanatlı bir söyleyişe ulaşmaya çalışır. Sanatsal metinler kendi içerisinde; göstermeye bağlı metin ve anlatmaya bağlı metin olmak üzere ayrılır.

İnsan her mekânda ve zamanda “anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme” biçimleriyle kendisini ifade etmiştir. “Anlatma” ile destandan modern romana kadar oluşan metinler; gösterme ile ilk tiyatro denemelerinden günümüze kadar gerçekleşen tiyatro metinleri ortaya konulmuştur.

Öğretici Metin ile Sanatsal Metin Karşılaştırması:

Öğretici metinler, bilgi vermek sanatsal metinler ise okuyucuyu coşturmak veya bir olay içerisinde yaşatmak amacıyla yazılır.

Coşkuya dayalı metinler ile olay çevresindeki metinlerde kelimeler ve cümleler yan anlam değeri bakımından zengindir. Öğretici metinlerde, kelimeler ve cümleler ilk anlamlarıyla metinde yer alır.

Öğretici metinler sanatsal metinlere göre daha açık ve anlaşılırdır.

Öğretici metinlerde dil, bir nesneyi, bir kavramı, bir olayı anlatmak, açıklamak, bildirmek ve okuyucuyu uyarmak, harekete geçirmek üzere kullanılır. Sanatsal metinlerde ise dil alıcıyı coşturma işlevinde kullanılır.